VEIGACAGACA NI VOSA VAKA-VITI

Vosa i Balebale Vata
Na veivosa e tautau vata na kedra i balebale se veivolekati na kedra vakayagataki ka veiwekani na kedrai balebale. Oqo e so na kena i vakaraitaki. Vaqara mai na veivosa ka tautau vata na kedrai balebale mai na veivosa oqo:

kece, caka, marau, kunei, livi, mate, matau, totolo

Vosa Veibasai
Na veivosa e veibasai se duidui na kedari balebale. Oqo e so na kena i vakaraitaki. Qara mai na veivosa e veibasai kei na veivosa oqo:

muri, sosoko, totolo, rivirivi, kaukauwa, maca, tekivu, loaloa

Vakacavara
Na kena vakaoti e dau nai yatu vosa ka tekivu vakavo tu.
Oqo e so na kena i vakaraitaki. Vakacavara mada mai na veiyatu vosa oqo:

a) E dau ka dokai vakalevu vei ira na qase ni ……………..
b) Ni sa yakavi mai na vanua e ratou sa maqusa ………..
c) Sa matata dina na vakamacala nei Matanivanua ……….
d) E noqu levu ni karamaca ………….

Sema i yatu vosa
Na kena vaqarai na vosa se veivosa ka rawa ni semata vata e rua se tolu na yatu vosa me dua ga na yatu vosa ka me kua ni yali na kena i balebale.

Na Matavosa
Na veimatavosa ka vakamacalataka na vosa cakacaka. Oqo na kena i vakaraitaki. Vaqara mai na veimatavosa ka vakamacalataka na vosa cakacaka se na kena vakayaori veivosa cakacaka oqo:

kelia, vakasaqara, kelia, savata, vakayagataka

Na Serekali
E na sekali, e dau vinakati me rogo vata na i otioti ni vosa e na veiyatu vosa yadua. Oqo na kena i vakaraitaki. Tukuna mai na veivosa e rogorogo vata kei na veivosa oqo:

were, boro, voleka, gauna, cagi, mataqu, siga, yabaki, bulu

Qoroqoro

Matai ni Wasewase
E tu na i qoroqoro e kilai tani kina e dua na vanua, yavusa se matanitu. Oqo e vica na kena i vakaraitaki. E tolu na vanua e na yasana vakaturaga o Tailevu: (E ra dau qoroqoro vaka oqo na Mamara ni Tailevu)
a) Vugalei – Tui Vugalei na Turaga Levu
b) Tai - Roko Tu Tai na Turaga Levu
c)Namara - Roko Tui Veikau na Turaga Levu

Tovolea mo vaqara tale mai e so na qoroqoro e ra dau kilai tani kina na veituraga kei na marama ni nomu vanua se na veivanua tale e so.

Karua ni Wasewase
Oqo e so na veimala ni vosa ni qoroqoro kei na i vosavosa e so ka dau vakayagataki me veiganiti vata kei na gauna kei na veika e yaco. Tukuna mai na gauna cava e na i talano e rawa ni vakayagataki kina na veivosa oqo:

a) O, Sobo! b) Ewa, ewa…. c) Sabu! d) I neu! e) Oisou! f) A! g) O veka!

Balebale ni Vosa
Na veivosa se mala ni vosa ka i balebale vata kei na naki se ulutaga ni veika e vakamacalataki tiko ena dua nai yatu vosa. E rawa tale ga ni kilai na vosa cava e veidonui vata kei na ka e vakamacalataki tiko ena yatu vosa se i talanoa. Oqo e so na kenai vakaraitaki. Digitaka mai vei iratou ka ratou volai vata koto oqori na i balebale dina ni ka e tukuni.

1) Ke ra takitaki mai na marama, e ra na kau
a) wai b) kakana droka c) vokete d) kakana buta

2) Me vakalekalekataki na ibe, oya me
a) vaqiqotaki b) voleka ni tini c) vakamatailalaitali d) vakarau tekivu tali

3) Ni sa saumaki na ibe, o ya me sa
a) vuki b) tali na kete ni ibe c) coba na i saumaki me sa cava na tali d) veisau na muana

Duidui ni Vosa
Vakadikeva mada na veivosa ka rau volai vata toka oqori ka vakamacalataka mai na kedrau duidui:

a) qalo – vuto b) tacaqe – tarabe c) qolou – kaila d) caqeta – tekea

Volai vakadodonu ni yatu vosa
Oqo na kena dikevi na yatu vosa e volai ka vakadodonutaki na kenai tuvatuva se volavolai ka vakamuria vakavinaka na lawa ni volai yatu vosa. E dodonu me vakayagataki na matanivola levu, cegu, cegu taro kei na i vakatakilakila eso. Tovolea mo vola mai vakadodonu na veiyatu vosa oqo:

a) a cava soti ko vakadedetaka tu mai meli a kaya ko savu
b) Keitou sa sota kei jone marama kei ana
c) e na qai kele mai na katavatu e vula o me
d) sa yaco mai lautoka o mika kei milika

E na qai vakuri tale yani....Fijituwawa.com Research Team